Wat is botulisme?
Botuline is een door de bacterie "Clostridium botulinum" geproduceerde giftige stof, het is één van de sterkst werkende bacteriegiffen (toxinen) die er bestaan. Er zijn van Clostridium botulinum zeven verschillende toxinetypen bekend, die met de letters A t/m G worden aangeduid. Mens en dier bezitten voor de verschillende toxinetypen een uitéénlopende gevoeligheid. Zo is de mens gevoelig voor de toxinetypen A, B, E en F. De toxinetypen C en D zijn vooral verantwoordelijk voor het optreden van botulisme bij dieren. Type A komt in Nederland niet voor, maar wel in bijvoorbeeld de VS, Canada en Rusland. De beide andere voor de mens gevaarlijke typen zijn overal zeldzaam.

De sporen van de bacterie Clostridium botulinum worden in besmette gebieden in bodem en slik gevonden en zijn tevens bij de meeste vogels inactief aanwezig in het maagdarmkanaal. De bacterie levert op zichzelf nog geen gevaar maar vooral de omstandigheden bepalen of er een optimale situatie ontstaat waarbij de bacterie kan groeien. Door dit groeien worden dan de zeer gevaarlijke toxinen gevormd.

Hoe onstaaat deze bacterie?
Botulisme is een bacterie die zeer goed gedijt in stilstaand water met een temperatuur boven de 20 graden Celsius. Als de bacterie in Nederland wordt geconstateerd, gaat het meestal om het C-type. Deze is zeer giftig voor watervogels en vissen, maar ongevaarlijk voor de mens. Toch is het af te raden om te zwemmen in besmet water. Vooral in een kadaver kan de botulisme bacterie zich snel vermeerderen. De snelle verspreiding van de bacterie vindt vooral plaats door maden en vliegen die groeien in het kadaver. Deze maden en de vliegen zelf, zijn immuun voor dit type gif maar kunnen worden opgepikt door (water)­vogels bunzingen of vissen. Deze dieren sterven dan door het gif dat de bacterie in de maden aanmaakt zodat er een nieuwe gifproducerende haard ontstaat. De incubatietijd (afhankelijk van de opname van het gif) van de botulisme bacterie strekt zich uit van een halve dag tot een week. Trekkende vogels of andere dieren zijn dus in staat het gif over grotere afstanden te verspreiden en daar de besmetting voor te zetten. De voornaamste maatregel om de bacterie tegen te gaan is dan ook het z.s.m ruimen van de dode dieren. Waterbeheerders zoals waterschappen gaan hiervoor op pad. Ook het doorspoelen van het stilstaande water helpt tegen botulisme.

Ziekteverschijnselen:
De Botulisme bacterie is een soort ziekte bij dieren, waarbij een specifieke voedselvergiftiging optreedt en waar vooral eenden en andere watervogels door getroffen kunnen worden. Wanneer een dier is vergiftigd met de botulisme bacterie, dan ontstaan bij dieren (afhankelijk van de besmetting) na enkele uren al slik- ademhalingsstoornissen en verlammingsverschijnselen aan de poten, de vleugels en de nek. Voor de meeste watervogels geldt dat zij op den duur door deze verlammingsverschijnselen het hoofd niet meer boven water kunnen houden en dus zullen verdrinken voordat zij daadwerkelijk aan de vergiftiging sterven. Doordat het kadaver van deze dieren in het relatieve warme water blijft drijven hebben maden en vliegen ruimschoots de kans om zich in het kadaver te nestelen. Doordat ook vissen (we gaan hier uit van de karper) ook vliegjes en maden eet, kan zo de botulisme bacterie worden overgebracht op karpers. Een karper zal dan ook binnen korte tijd verlammingsverschijnselen vertonen en uiteindelijk sterven.

Preventie
De verspreiding van botulisme kan worden voorkomen door dode dieren (vogels en vissen) zo snel mogelijk uit het besmette water te halen. Aan te raden is om dit niet zelf te doen maar hiervoor de gemeente of het waterschap te bellen. Waarschuw deze instanties altijd als u dode of verlamde dieren ziet. Deze instanties zorgen voor de verwijdering en vernietiging van deze dieren.

Ook wij zelf kunnen maatregelen nemen om verder verspreiding van de botulisme bacterie te voorkomen. Voer bij een besmet water geen watervogels. Voeren trekt altijd veel vogels aan en deze vergroten de kans of verspreiding van botulisme. Vermijd ook het vissen in met botulisme besmette wateren. Mocht je hier toch gaan vissen, spoel dan thuis je onthaakmat, schepnet, weegzak etc. zeer goed uit met water. Wanneer je dit niet doet kan de bacterie bij een volgend water verder groeien..!!

Met name de gemeente speelt de belangrijkste rol bij het voorkomen en bestrijden van botulisme. De gemeente haalt de besmette dieren weg, laat ze onderzoeken, stuurt eventueel zieke dieren naar een vogelasiel en laat dode dieren volgens de richtlijnen van de Destructiewet vernietigen. Wanneer nodig plaatst de gemeente waarschuwingsbordjes met waarschuwingen voor botulisme. Wateren die ieder jaar weer een haard van botulisme zijn, kunnen worden uitgediept, of regelmatig worden doorgespoeld waardoor wordt bereikt dat de watertemperatuur minder snel oploopt en de botulisme bacterie geen kans krijgt.